Η μελέτη των οικολογικών παροχών διαχρονικά
Οι συνεχώς αυξανόμενες απολήψεις νερού – άμεσα ή έμμεσα – από ποταμούς και λίμνες για σκοπούς υδρευτικούς, αρδευτικούς, βιομηχανικούς, υδροηλεκτρικούς κ.λπ. οδηγούν σε αλλοίωση ή και καταστροφή ποτάμιων και λιμναίων οικοσυστημάτων, όταν γίνονται χωρίς να ληφθούν υπόψη οι ανάγκες τους σε νερό.
Για να διατηρούνται τα οικοσυστήματα σε εφαρμογή των αρχών της αειφόρου ανάπτυξης, υπάρχει η αναγκαιότητα να εξετάζονται και να προσδιορίζονται οι ανάγκες τους σε νερό και να ρυθμίζονται η οικολογική παροχή για τα ποτάμια συστήματα και η στάθμη για τα λιμναία, με σκοπό την εξασφάλιση των κατάλληλων οικολογικών συνθηκών για τα είδη και τους τύπους οικοτόπων που εξαρτώνται από το νερό.
Ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 2000, ο καθορισμός των ελάχιστων τιμών παροχής και στάθμης νερού – για τους ποταμούς και τις λίμνες, αντίστοιχα – είναι υποχρέωση όλων των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σύμφωνα με την Οδηγία 2000/60/ΕΚ. Η Ελλάδα εναρμόνισε την οδηγία αυτή με τον Ν. 3199/2003.
Η αναγκαιότητα καθορισμού ελάχιστων τιμών παροχής και στάθμης νερού για τους ποταμούς και τις λίμνες εξειδικεύεται πλέον με τη μορφή συγκεκριμένων μέτρων, σε όλα σχεδόν τα Σχέδια Διαχείρισης Λεκανών Απορροής Ποταμού τα οποία εκπονήθηκαν για κάθε Υδατικό Διαμέρισμα.
Τα τελευταία έτη, λόγω και της κλιματικής αλλαγής (μεγαλύτερη ξηρασία ή πλημμύρες, αλλά και υψηλότερες ανάγκες για άρδευση), το θέμα των επιδράσεων του υδατικού καθεστώτος στα υδάτινα οικοσυστήματα έχει αρχίσει να απασχολεί ακόμη περισσότερο τους επιστημονικούς φορείς όσο και τους υπεύθυνους διαχείρισης και χάραξης πολιτικής.
Οι δράσεις του ΕΚΒΥ
Οι Γεράκης κ.ά. (2007) ανέδειξαν το θέμα των οικολογικών απαιτήσεων κατά τη λήψη αποφάσεων για τη διαχείριση των υδάτων και πραγματεύθηκαν τη σχέση του υδατικού καθεστώτος με τη βιωτή των υγροτόπων, σε λίμνες και ποταμούς τόσο σε θεωρητικό πλαίσιο όσο και για συγκεκριμένους ποταμούς και λίμνες της γεωγραφικής περιοχής Μακεδονίας – Θράκης.
Αποτελέσματα
Η οικολογική παροχή των ποταμών Αξιού και Αλιάκμονα ερευνήθηκε στο πλαίσιο του έργου «Στήριξη της λειτουργίας του Φορέα Διαχείρισης Δέλτα Αξιού- Λουδία – Αλιάκμονα με σκοπό τη διαχείριση της περιοχής ευθύνης του» (2014-2015).
Για τη διερεύνηση της ελάχιστης οικολογικής παροχής των δύο ποταμών εφαρμόστηκε η μεθοδολογική προσέγγιση της Ενδοποτάμιας Αυξητικής Ροής.
Αρχικά καθορίστηκαν είδη-στόχοι των ποταμών, εκτιμήθηκαν οι ανάγκες τους σε επιμέρους υδατικές παραμέτρους (π.χ. βάθος ροής, παροχή κ.ά), αναπτύχθηκαν οι καμπύλες των κριτηρίων καταλληλότητας του ενδιαιτήματός τους και αξιολογήθηκε η επίδραση των μεταβολών της παροχής στη διαθεσιμότητα του ενδιαιτήματός τους. Για την εκτίμηση των παραμέτρων ροής (ταχύτητα και βάθος) υπό διαφορετικές συνθήκες παροχής στους δυο ποταμούς, αναπτύχθηκαν τα δισδιάστατα υδροδυναμικά τους ομοιώματα με τη χρήση συστημάτων προσομοίωσης. Ως ελάχιστη οικολογική παροχή για κάθε ποταμό προτείνεται η τιμή που εξασφαλίζει τη μέγιστη σταθμισμένη χρησιμοποιήσιμη επιφάνεια ενδιαιτήματος κάθε είδους στόχου.
Αποτελέσματα
Στο πλαίσιο του έργου «Βελτίωση της γνώσης σχετικά με τον καθορισμό της ελάχιστα απαιτούμενης στάθμης/παροχής υδάτινων σωμάτων» (2015-2017), που συγχρηματοδοτήθηκε από το Χρηματοδοτικό Μηχανισμό Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου, το ΕΚΒΥ στόχευσε στον καθορισμό ελάχιστης στάθμης/παροχής στα υδάτινα σώματα των λιμνών Ζάζαρης, Χειμαδίτιδας, Πετρών και Βεγορίτιδας.
Για τον σκοπό αυτό διενεργήθηκαν: α) ανάλυση των οικολογικών απαιτήσεων της ιχθυοπανίδας (συνεργασία με ΙΝΑΛΕ), β) ανάλυση των οικολογικών απαιτήσεων της υδρόβιας βλάστησης, γ) ανάλυση των μορφολογικών χαρακτηριστικών των λιμνών και δ) ανάλυση των κλιματικών παραμέτρων στις περιοχές μελέτης (συνεργασία με ΑΠΘ). Ακολουθήθηκε διεπιστημονική προσέγγιση για την ολοκληρωμένη αντιμετώπιση του θέματος της διαχείρισης των υδατικών πόρων στις τέσσερις λίμνες.
Αποτελέσματα
Στο πλαίσιο του έργου «Τεκμηρίωση πρότασης καθορισμού της οικολογικής στάθμης της Λίμνης Παμβώτιδας» (2020-2023), το οποίο υλοποιήθηκε από το ΕΚΒΥ κατ΄ανάθεση του Φορέα Διαχείρισης Λίμνης Παμβώτιδας Ιωαννίνων (νυν ΟΦΥΠΕΚΑ), έγινε η διερεύνηση της απαιτούμενης οικολογικής στάθμης στη λίμνη Παμβώτιδα, και διατυπώθηκαν προτάσεις για τη διασφάλιση των φυσικών διεργασιών στο οικοσύστημά της.
Η μεθοδολογία η οποία ακολουθήθηκε για τη διαμόρφωση προτάσεων ελάχιστης στάθμης στην υπό μελέτη περιοχή, ανήκει στην κατηγορία Προσομοίωσης Καταλληλότητας Ενδιαιτημάτων και στηρίζεται στη μέθοδο της Ενδοποτάμιας Αυξητικής Ροής.
Ειδικότερα, το έργο περιλάμβανε α) την τεκμηρίωση του επιθυμητού εύρους διακύμανσης της στάθμης της λίμνης Παμβώτιδας κατά τη διάρκεια του έτους, με γνώμονα τις απαιτήσεις των τύπων οικοτόπων και των ειδών, η διατήρηση των οποίων εξαρτάται, άμεσα ή έμμεσα από το νερό και β) την αναγνώριση αναγκών ρύθμισης της μεταβολής της στάθμης, ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια κρίσιμων περιόδων του βιολογικού κύκλου των ειδών-στόχων (όπως είναι για παράδειγμα η περίοδος αναπαραγωγής της ορνιθοπανίδας), περιλαμβανομένων των αναγκών ρύθμισης των εισροών και εκροών υδάτων που ελέγχονται από τεχνικά έργα.
Αποτελέσματα
Παπαδήμος Δ., Ε. Χατζηχαραλάμπους, Ε. Kαραδήμου και Β. Χρυσοπολίτου. 2023. Έκθεση τεκμηρίωσης πρότασης για τον καθορισμό της μέγιστης και ελάχιστης οικολογικής στάθμης στην Παμβώτιδα, με βάση τις υδατικές απαιτήσεις των ειδών και των ενδιαιτημάτων τους στο οικοσύστημα της λίμνης. Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων Υγροτόπων (ΕΚΒΥ). Θέρμη. 27 σελ.
Παπαδήμος Δ., Ε. Χατζηχαραλάμπους, Ε. Kαραδήμου και Β. Χρυσοπολίτου. 2023. Έκθεση τεκμηρίωσης αναγκών διαχείρισης του υδατικού ισοζυγίου της λίμνης Παμβώτιδας με γνώμονα τη διατήρηση του οικοσυστήματος και ανάλυση αιτιολογημένων προτάσεων. Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων Υγροτόπων (ΕΚΒΥ). Θέρμη. 37 σελ.
